Konsultacja i terapia psychologiczna w modelu rozwojowym dzieci ze spektrum autyzmu

Na wstępie, warto zaznaczyć, że zaburzenia ze spektrum autyzmu diagnozuje się na podstawie deficytów i nadmiarów behawioralnych. Deficytami behawioralnymi nazywa się umiejętności, które dziecko diagnozowane nie rozwinęło, choć jego prawidłowo rozwijający się rówieśnicy już je zdobyli. Odwrotnie jest z nadmiarami behawioralnymi – to zachowania, których rówieśnicy nie wykazują, a dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu je przejawiają.

Zgodnie z nimi specjaliści dostosowują terapię dla dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwoju, która ma na celu zapewnienie im możliwie najlepszych warunków do rozwoju i edukacji. Każdy mały pacjent jest inny, dlatego ważne jest dobranie odpowiednich metod do konkretnego dziecka. Im diagnoza zostanie szybciej postawiona, a terapia rozpoczęta odpowiednio wcześnie, tym lepsze wyniki może przynieść.

Dzisiaj, najczęściej stosowane są dwie metody terapii dzieci ze spektrum autyzmu – behawioralna (nazywana inaczej dyrektywną, prowadzona już w latach 60. XX wieku, a obecnie związana ze Stosowaną Analizą Zachowania) i rozwojowa (określana zamiennie jako niedyrektywna, jej początki datuje się na lata 80. XX wieku). Terapia behawioralna koncentruje się na zachowaniu pacjenta – za pomocą nagród rozwijane są zachowania pożądane i redukowane działania niepożądane.

Z kolei w terapii rozwojowej bierze udział nie tylko mały pacjent i terapeuta, lecz także rodzice i inne dzieci. Najmłodsi uczą się poprzez interakcję z najbliższym otoczeniem, w tym z terapeutą, który odczytuje zachowania dziecka i stosuje odpowiednie interwencje. Kluczowym założeniem jest wykorzystanie drugiej osoby do nauki, czyli człowiek uczy się poprzez interakcje z innymi. W tym celu oddziaływania terapeutyczne obejmują: kształtowanie/rozwijanie systemu komunikacyjnego, wzmacnianie umiejętności społecznych oraz wybór odpowiednich wzmocnień dla dziecka.

Terapia rozwojowa wymaga zaangażowania rodziców, którzy w domu wykonują z pociechą ćwiczenia zaproponowane przez terapeutę. Poza tym, dziecko uczestniczy w spotkaniach indywidualnych z terapeutą, a także w zajęciach grupowych z innymi dziećmi. Fundamentem procesu terapeutycznego w tym modelu jest zatem interakcja z innymi. Celem terapii rozwojowej jest nauczenie dziecka aktywnej komunikacji z innymi, rozwiązywania niezłożonych problemów, a także samodzielności.

Rdzeniem pracy w ramach terapii rozwojowej jest tzw. triada autystyczna, na którą składają się:
1) nieprawidłowe interakcje społeczne oraz trudności emocjonalne,
2) deficyty w komunikacji werbalnej i pozawerbalnej,
3) sztywność zachowań, zainteresowań i aktywności podejmowanych w wolnym czasie.

Triada autystyczna określa również trzy podstawowe symptomy zaburzeń ze spektrum autyzmu, które wyodrębniono już w latach 70. XX wieku. Niektóre z nich widoczne są już w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa, czyli u najmłodszych poniżej 3-go roku życia.